W pierwszej, najwcześniejszej fazie rozwoju choroby, zwanej postacią wczesną ograniczoną, infekcja ma charakter miejscowy. Występuje przede wszystkim na skórze (1-8 tygodni po zakażeniu), przybierając postać rumienia wędrującego. Znacznie rzadziej jest to chłoniak limfocytowy.
Borelioza - objawy skórne
Rumień wędrujący to stopniowo rozszerzająca się, czerwona plamka, z reguły jaśniejsza od środka, z biegiem czasu przyjmująca kształt pierścieniowaty. Średnica zaczerwienienia sięga od kilku do kilkunastu centymetrów, samo zaczerwienienie zaś może być lekko wypukłe i ciepłe. Rumień szybko się powiększa i występuje od 3 do 30 dni od ukąszenia przez kleszcza, najczęściej dzieje się to jednak tydzień po tym zdarzeniu. Co istotne, rumień wędrujący jest jedynym objawem zarezerwowanym tylko i wyłącznie dla boreliozy i pojawia się u ok. 40% zakażonych. Zdarza się, że rumień występuje wraz z towarzyszącymi mu łagodnymi objawami, podobnymi do objawów grypy, a są to między innymi: miejscowe powiększenie węzłów chłonnych, gorączka lub stany podgorączkowe, bóle głowy, mięśni i stawów, ogólne zmęczenie i gorsze samopoczucie.
Jak rozpoznać chłoniak limfocytowy?
Ten kilkumilimetrowy bądź kilkucentymetrowy, niebolesny guzek o sino-czerwonym zabarwieniu, występuje głównie na płatku ucha lub w jego małżowinie. Może pojawić się także na brodawce sutkowej czy mosznie. Występuje raczej rzadko, częściej u dzieci niż u osobników dorosłych.
Do wczesnych objawów boreliozy można zaliczyć również obniżenie nastroju, drażliwość i zaburzenia koncentracji.
Borelioza - objawy neurologiczne
Drugim etapem choroby, pojawiającym się od 3 do 26 tygodni od zakażenia, jest postać wczesna rozsiana.
Objawem charakterystycznym dla tej fazy jest rumień wędrujący mnogi, czyli - de facto - więcej niż jeden rumień wędrujący. Kolejne, dodatkowe rumienie wędrujące, osiągają raczej mniejszą wielkość i lżejsze zabarwienie. Częściej występują u dorosłych, niezmiernie rzadko zaś u dzieci.
Druga faza boreliozy to często także zapalenie stawów, czyli tzw. postać stawowa boreliozy. Czasem kilka, najczęściej jednak jeden staw (kolanowy, barkowy, skokowy lub łokciowy) staje się opuchnięty i bolesny, pojawiają się nawracające zaostrzenia choroby, mogące trwać od kilku dni do kilku tygodni. Co prawda nieczęsto dochodzi do trwałego uszkodzenia stawu, jednakże w przypadku zapalenia, leki przeciwzapalne nie są w stanie złagodzić występujących dolegliwości - objawom nie towarzyszy ogólna, standardowa reakcja zapalna organizmu.
Kolejnym symptomem okazuje się być zapalenie nerwów czaszkowych. Prowadzi ono do zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, objawia się natomiast bólami głowy i pleców w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, zaburzeniami pamięci, nadwrażliwością na światło, przewlekłym zmęczeniem i nudnościami.
Zapalenie mięśnia sercowego pojawia się zaledwie u 5% zarażonych. Wskazują na niego zaburzenia przewodzenia i rytmu serca. Te sygnały, mimo nagłego początku, ustępują samoistnie w przeciągu kilku dni, współistniejąc z reguły z wymienionymi wyżej przejawami stawowymi i neurologicznymi.
Borelioza - objawy po latach
Należy pamiętać, że w niektórych przypadkach borelioza daje o sobie znać dopiero wiele miesięcy (lub nawet lat!) po zakażeniu.
Trzecia faza choroby charakteryzuje się poważnymi uszkodzeniami narządów. Późna borelioza powoduje przede wszystkim znaczne zaburzenia funkcji poznawczych i snu, pogorszenie pamięci, korzeniowe zespoły bólowe splotu barkowego lub odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, które wywołane zostają zajęciem nerwów obwodowych, a także przewlekłe zapalenia stawów (powracające bóle), uszkodzenia nerwów czaszkowych (innych niż twarzowy), wywołujące zaburzenia widzenia, słyszenia, czucia i połykania oraz przewlekłe zapalenia stawów i zanikowe zapalenie skóry kończyn. To ostatnie może pojawić się nawet 10 lat po zakażeniu, a objawia się przede wszystkim obrzękiem i nadmierną miękkością skóry nóg i grzbietów dłoni (czasem także tułowia), która - początkowo robiąc się czerwona - z czasem staje się coraz cieńsza, ukazując żyły i naczynia krwionośne.
Neuroborelioza, a zatem borelioza układu nerwowego, to 15-40% wszystkich z przypadków choroby. Wiele lat po ukąszeniu kleszcza objawia się drżeniami mięśni, przeczulicami, drgawkami, niedowładem, parestezjami i fibromialagią (bóle mięśni i kości). Pozostałe jej symptomy są tożsame z objawami depresji.
Wiele dolegliwości związanych z boreliozą, podczas diagnostyki zostaje przypisane zupełnie innym schorzeniom, dlatego choroba ta nie zawsze jest zidentyfikowana odpowiednio wcześnie. Długi czas, który minął u chorego od momentu ukąszenia go przez kleszcza, często powoduje dodatkowe trudności w powiązaniu faktów. Warto jednak dodać, że niewiele osób narażonych jest na opisane wyżej, poważne powikłania. Identyfikacja choroby we wczesnej fazie obniża ich ryzyko do minimum.
